Một nghiên cứu quốc tế mới đây đã làm thay đổi đáng kể hiểu biết của giới khoa học về lịch sử loài người tại vùng Trung Á, khi phát hiện bằng chứng cho thấy con người đã sinh sống ở sa mạc Gobi của Mông Cổ từ cách đây ít nhất 140.000 năm, con số này sớm hơn nhiều so với giả định trước đây.
Những công cụ bằng đá được khai quật trong một hồ cổ khô cạn không chỉ tiết lộ khả năng thích nghi đáng kinh ngạc của người nguyên thủy, mà còn mở ra bức tranh hoàn toàn mới về môi trường cổ đại nơi từng được xem là vùng đất khắc nghiệt nhất thế giới.
Nghiên cứu địa khảo cổ về quá trình hình thành địa điểm, môi trường cổ đại và hành vi của con người vào đầu kỷ Holocen ở sa mạc Gobi, Mông Cổ.
Công trình nghiên cứu này được công bố trên tạp chí PLOS One , do nhóm các nhà khảo cổ học quốc tế thực hiện tại hồ cổ Luulityn Toirom , thuộc khu vực trung tâm sa mạc Gobi. Kết quả cho thấy, vào thời kỳ Băng hà và đầu thời kỳ Holocen, khu vực này từng là một vùng đất ngập nước trù phú , có hồ nước lớn, thảm thực vật dày đặc và là nơi sinh sống lý tưởng của các nhóm người cổ đại.
Điều này trái ngược hoàn toàn với hình ảnh Gobi ngày nay, nơi gió cát và hạn hán bao trùm quanh năm.
Trong quá trình khai quật, nhóm nghiên cứu đã thu thập được 2.726 hiện vật bằng đá , nằm rải rác quanh lòng hồ cổ. Các hiện vật này bao gồm lưỡi dao, mảnh tước, công cụ cạo và đồ cắt, phần lớn được chế tác từ ngọc bích và đá mã não, hai loại vật liệu không hề có sẵn tại khu vực, cho thấy con người cổ đại đã di chuyển quãng đường dài hoặc tham gia vào hoạt động trao đổi vật liệu từ xa.
Đây là bằng chứng cho thấy họ không chỉ là những người săn bắt hái lượm đơn thuần, mà đã có chiến lược sinh tồn và tư duy kỹ thuật phát triển .
Các nhà khoa học cũng áp dụng phương pháp phát quang kích thích quang học (OSL) để định tuổi trầm tích, một kỹ thuật đo thời điểm cuối cùng đất được tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Phân tích này tiết lộ dấu vết con người có thể đã xuất hiện từ 8.000 đến 140.000 năm trước , cho thấy khu vực này từng được cư trú qua nhiều giai đoạn khí hậu khác nhau, từ ẩm ướt đến khô hạn.
Những phát hiện này mở rộng đáng kể khung thời gian hiện diện của loài người hiện đại ( Homo sapiens ) tại Trung Á, đồng thời cung cấp manh mối quan trọng về con đường di cư cổ đại của họ khi băng tan và môi trường toàn cầu ấm lên sau Kỷ Băng hà.
Theo nhóm nghiên cứu, người Homo sapiens thời kỳ đầu là những cá thể linh hoạt và nhạy bén với biến đổi khí hậu . Họ di chuyển tới rìa sa mạc, tận dụng các vùng ẩm ướt ngắn ngủi để săn bắn và hái lượm, đồng thời chế tạo công cụ từ vật liệu có sẵn ở những vùng xa. Việc sản xuất lưỡi dao nhỏ bằng quy trình "khử có cấu trúc", tức là tạo hình có chủ đích theo từng bước cho thấy mức độ hiểu biết cao về cơ học vật liệu và công năng của công cụ.
"Những công cụ này phản ánh tư duy có tổ chức và kỹ năng điêu luyện đáng kinh ngạc của con người thời kỳ đó", nhóm nghiên cứu viết trong báo cáo. "Đặc biệt, không có mỏ đá nguyên liệu nào gần khu vực khảo cổ, điều này đồng nghĩa với việc họ phải di chuyển hoặc vận chuyển đá từ những vùng xa xôi, thể hiện sự chủ động và hiểu biết về lãnh thổ".
Ngoài ra, việc nghiên cứu địa chất, trầm tích và hình thái lòng hồ cổ giúp các nhà khoa học tái dựng được diện mạo một sa mạc Gobi hoàn toàn khác biệt so với ngày nay: nơi từng có hồ nước, suối, đồng cỏ và hệ sinh thái phong phú. Chính môi trường thuận lợi này đã tạo điều kiện cho con người tồn tại và phát triển trong giai đoạn khí hậu chuyển tiếp, trước khi vùng đất khô hạn bao trùm.
Các nhà khoa học nhận định, đây là một trong số rất ít nghiên cứu đa ngành về sự hiện diện của con người tại khu vực khô cằn của Trung Á trong thời kỳ đầu Holocen. Bằng cách kết hợp khảo cổ học, địa chất, trầm tích học và phân tích vật liệu, nghiên cứu đã góp phần lấp đầy khoảng trống trong lịch sử tiến hóa của loài người tại khu vực này, nơi lâu nay vẫn được xem là “vùng trắng” trên bản đồ khảo cổ thế giới.
Trong phần kết luận, nhóm nghiên cứu nhấn mạnh: "Những kết quả thu được không chỉ mở rộng hiểu biết về quá trình cư trú và di cư của loài người trong thời kỳ sau Kỷ Băng hà, mà còn cho thấy khả năng thích nghi phi thường của họ trước sự biến động khắc nghiệt của tự nhiên".
Phát hiện này cũng góp phần củng cố giả thuyết rằng Trung Á (bao gồm cả Mông Cổ) có thể là một trong những điểm trung chuyển quan trọng của loài người hiện đại trong hành trình rời khỏi châu Phi , tiến về phía Đông Á và Siberia.
Từ một vùng đất hoang mạc gió cát, sa mạc Gobi giờ đây lại trở thành nơi lưu giữ những mảnh ghép quý giá về lịch sử tiến hóa của nhân loại, minh chứng cho hành trình sinh tồn, sáng tạo và thích nghi kéo dài hàng trăm nghìn năm của tổ tiên chúng ta.
